Deze post is ook te beluisteren via iTunes of SoundCloud. Voor als je liever achterover wil leunen terwijl ik ‘m je voorlees.
De hele dag door maken we keuzes. Om dingen wel te doen. Of juist niet. We schatten de gevolgen in van keuze A of B. Of we maken helemaal geen keuze en blijven in positie C. Ons gevoel en ons verstand spelen een spel en beïnvloeden onze keuzes, gebaseerd op onze kennis en ervaring, onze conditionering of programmering. We kijken naar de toekomst door onze gekleurde bril. We zien onze gekleurde bril als glazen bol. We denken de toekomst te kunnen voorspellen. Als ik nou dit, dan dat. En dan, dan wordt het fantastisch. Of niet, dus ik hou mijn mond. Ik vermijd de pijn.
We berekenen kansen. De grootste kans wint. Maar daarin maken we twee denkfouten.
Ten eerste schatten we de kansen in op basis van wat wij weten, kennen en denken, vanuit die programmering. We hebben enkele vergelijkbare situaties meegemaakt dus denken, nee weten zelfs zeker dat het nu ook wel zo zal gaan. Dat is slechts een zeer beperkte selectie van alle kennis. Wat wij hebben meegemaakt is maar een fractie van wat er is gebeurd. En daarvan hebben we ook nog maar eens een selectief deel onthouden, namelijk dat wat overeenkomt met wat we wilden zien of horen. We vullen van alles in en aan en maken onze eigen waarheid. We zijn zo arrogant om te denken dat wij genoeg weten om te voorspellen wat er gaat gebeuren.
De tweede denkfout is dat een grote waarschijnlijkheid gelijk zou staan aan een kans van 100%.
Als het al zo zou zijn dat je werkelijk alles zou weten, de toekomst zou kunnen voorspellen en voor de werkelijk grootste kans kon gaan, dan nog is de grootste kans ook maar een kans, die vrijwel altijd kleiner dan 100% is. Waarom zou het nu zo gaan zoals het meestal gaat? Zelfs de meest briljante wetenschappers, of misschien juist zij, weten dat de wetenschap ook maar gelijk heeft tot het tegendeel bewezen is. Het is in het beste geval een aan zekerheid grenzende werkelijkheid. Maar zeker is het nooit.
Hierover lees ik het boek dat je hierboven ziet, van Klaas Landsman: ‘Naar alle onwaarschijnlijkheid‘. Taaie kost, maar een aanrader als je dit een leuk onderwerp vindt.
Hoe objectief we ook trachten te zijn, we zijn altijd subjectief. Want we kennen niet alle feiten. Er is alleen maar je perspectief. Je ziet de wereld als een kijkdoos, door een heel klein deurspionnetje, van de verkeerde kant. Alsof je met een heel dun straaltje licht van een zaklamp in een dichtbegroeid bos in het pikkedonker je weg probeert te vinden. Je weet niet wat er allemaal om je heen ook gebeurt. Je ziet alleen waar je schijnt. En dat wat je ziet is gekleurd door wat je eerder hebt meegemaakt, waar je aan denkt en waar je naar op zoek bent. In je lichtstraal beweegt een tak. Een tijger? De wind? Of de liefde van je leven? Er glinstert iets. Water? Een diamant? Je telefoon!
Nog een metafoor:
In dezelfde kijkdoos zit een kat. Al drie dagen. En je hebt er ook al drie dagen niet in gekeken. Je hoort de kat niet. Totdat je de doos opent, weet je niet of de kat nog leeft of niet meer leeft. De Oostenrijkse natuurkundige Edwin Schrödinger stelde (met een veel ingewikkelder gedachte-experiment) dat de kat tot het openen van de doos zowel levend als dood kan zijn. Je weet het niet en je kan er van alles van verwachten en allerlei kansberekeningen op los laten, maar je weet het niet.
Nog een:
In de clip van Marco Borsato’s ‘De Waarheid‘ zie je Daphne Deckers als de aanstaande ex van Marco door het bos dartelen. Ze kijkt verliefd over haar schouder naar haar grote liefde, niet wetende dat hij die liefde niet meer voelt en op het punt staat deze ‘waarheid’ met haar te delen. Hij ontwijkt haar ogen, zodat hij niet kan verraden wat de waarheid is. Hij weet niet hoe hij het haar moet vertellen. De waarheid, of zelfs de werkelijkheid, is dat Marco de liefde niet meer voelt. Maar zolang hij het Daphne niet vertelt denkt zij nog steeds dat de aarde nog rond is, de vogels nog vliegen en de zon nog steeds schijnt. Dat is haar waarheid, haar verwachting van de werkelijkheid.
De afgelopen vier weken gingen mijn wasdroger en afwasmachine kapot, reed iemand een deuk in mijn auto zonder een briefje achter te laten en overstroomde mijn afvoer waardoor mijn vloer krom staat. En mijn jas werd gejat uit de kroeg. Dit naast nog wat persoonlijke en zakelijke issues die mijn leven op zijn kop zetten. Kleine kans, zou je zeggen. Klopt. Kleine kans. Niet verwacht. Wel gebeurd.
We hebben verwachtingen over wat er gaat gebeuren en denken te weten wat de waarheid is. Mo Gawdat, ondernemer en voormalig Chief Business Officer van Google X, schreef de bestseller ‘De logica van geluk‘. Volgens hem is de formule voor geluk heel simpel:
Geluk = jouw perceptie van de gebeurtenissen in je leven – jouw verwachtingen van het leven
Om gelukkig te kunnen zijn kan je dus wat doen aan je perceptie of aan je verwachtingen. Hierboven beschreef ik dat wij (mensen) als soort niet zo goed zijn in beide.
Wat helpt is een open blik. Het ter discussie stellen van wat je ziet. Het nadenken over hoe realistisch het is wat je verwacht. En vervolgens moet (ja, moet) je je realiseren dat zelfs de in jouw ogen meest realistische verwachting ook maar een mening is. Een kans. Kleiner dan 100%. Iets dat nog nooit gebeurd is, kan zomaar morgen gebeuren. Dat je iets nog nooit gedaan hebt, zegt niets over of je het kan. Dat iedereen het doet, betekent niet dat dat de beste manier is. En de normen, het beleid en zelfs de regels kan je altijd wegen aan jouw principes, zoals ik vorige week schreef.
Je kan niks zeker weten. Je kunt de toekomst niet voorspellen. De kans dat het gaat zoals je denkt dat het zal gaan is klein.
Stop met het doen van aannames. Denk buiten de beperkingen van je denkkaders, buiten ‘de box‘, buiten je comfort zone en je verwachtingen uit je gekleurde glazen bol. Stel je eigen waarheid ter discussie. Wees nieuwsgierig, experimenteer en leer. Stel ter discussie wat je voelt. Wees eerlijk naar jezelf en naar anderen. Stel je kwetsbaar op. Heb het lef anders te zijn. Doe dat wat andere mensen gek of raar vinden. Stoor je daar niet aan. Speel af en toe een rol. Laat je niet verleiden de groep te volgen. Voeg je bij de minderheid die het anders doet en daarmee wél succesvol, gelukkig of geslaagd is.
Verwacht niet dat het gaat zoals het gemiddelde het voorschrijft. Er zijn al genoeg mensen gemiddeld. Overal zitten katten in dozen. Of dozen zonder katten. Jij zit in een doos en die zit weer in een doos. Breek eruit, trap ze plat en sta er boven. Doorbreek je remmingen, maak de moeilijke keuzes en kijk de pijn in de ogen. Heb het lef en het uithoudingsvermogen door te gaan. Dat is niet makkelijk. Weinig mensen doen het.
Maar waarom zou je bij de meerderheid willen horen? Bij het gemiddelde? Wil je jouw leven straks als je terugkijkt een zesje kunnen geven?
Groeten,
Frank
